Tác Động Của Biến Đổi Khí Hậu Đến Sức Khỏe Tâm Thần Đã Được Thừa Nhận Đầy Đủ Chưa?

Ngày 28 và 29 tháng 10 diễn ra hai sự kiện, một do Liên hiệp các Bề trên Tổng quyền Quốc tế (UISG) chủ trì, và một do Đại sứ quán Đức cùng với Tòa Thánh phối hợp với Caritas Quốc tế tổ chức, đã quy tụ các nhà ngoại giao, các nhà khoa học, các nhà lãnh đạo tôn giáo và các nhà hoạt động nhân đạo để xem xét không chỉ những thiệt hại về môi trường mà còn cả về mặt tâm lý và con người do biến đổi khí hậu gây ra.

Tại cả hai sự kiện, một vấn đề cấp bách mới đã được nêu ra: biến đổi khí hậu không chỉ phá hủy nhà cửa và mùa màng mà còn phá vỡ sự ổn định tinh thần và nhận thức về tương lai của con người. Những người tham dự cho biết, đằng sau mỗi đợt hạn hán, lũ lụt hay nắng nóng, luôn tồn tại những vết thương vô hình – tổn thương sâu xa, lo lắng, sợ hãi và mất hy vọng.

Tiến sĩ Martin Hermann, một bác sĩ người Đức và là Chủ tịch Liên minh Khí hậu
“Hành tinh là một bệnh nhân đang trong tình trạng nguy kịch, và giống như trong y học, có một khoảng thời gian để hành động trước khi quá trình phục hồi trở nên không thể cứu chữa.”

Lối nói dụ của ông không chỉ dừng lại ở cuộc khủng hoảng sinh thái, mà còn khắc họa sự kiệt quệ về mặt tâm lý của các cộng đồng phải đối mặt với hết thảm họa này đến thảm họa khác mà không có sự hỗ trợ. Chính quyền địa phương và các hiệp hội bác sĩ đóng một vai trò quan trọng, đặc biệt là khi chính phủ quốc gia chưa can thiệp đủ. Các cuộc thảo luận ở Rome liên tục xoay quanh vấn đề này: nỗi lo lắng về khí hậu, từ chỗ tuyệt vọng của các gia đình phải di dời đến căng thẳng của các nhà hoạt động khí hậu trẻ tuổi, đang trở thành một trong những triệu chứng đặc trưng trong thời đại chúng ta.

Hội thảo về khí hậu tại Đại sứ quán Đức tại Tòa thánh ở Rome ngày 29 tháng 10 năm 2025

Cuộc thảo luận cũng chuyển sang những hậu quả về mặt tâm lý xã hội của biến đổi khí hậu. Đại diện Mạng lưới Phụ nữ, tông giáo và Khí hậu đã chia sẻ những xu hướng đáng báo động sau các thảm họa khí hậu.

“Bạo lực gia đình và bạo lực tình dục gia tăng sau các thảm họa khí hậu. Chúng tôi kêu gọi các tổ chức tôn giáo hỗ trợ cả sức khỏe tâm thần và khả năng phục hồi tinh thần, giải quyết hiện tượng lo lắng về khí hậu đang gia tăng, đặc biệt là ở giới trẻ.”
Mạng lưới Phụ nữ, Tôn giáo và Khí hậu

Các tổ chức Công giáo như Caritas và Liên hiệp các Bề trên Tổng quyền Quốc tế đang ngày càng đi đầu trong việc kết nối các vấn đề giữa khí hậu, sức khỏe và hạnh phúc tinh thần.

Sự cấp bách này thể hiện rõ ở Bangladesh, một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sự nóng lên toàn cầu. Bất chấp tình trạng dễ bị tổn thương của đất nước, các nhà tài trợ lớn như USAID đã cắt giảm tài trợ, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng trên toàn quốc.

Ở Bangladesh, hơn 100 dự án phát triển, trị giá ước tính 550 triệu đô la, đã bị đình chỉ sau quyết định ngừng tài trợ vào ngày 20 tháng 1 năm 2025. Các dự án này đang hỗ trợ các lĩnh vực thiết yếu như chăm sóc sức khỏe, nước sạch, ứng phó thảm họa, giáo dục và cơ hội sinh kế.

Daud Jibon Das, Giám đốc Điều hành Caritas Bangladesh, đã đến Rome với tư cách diễn giả chính tại hai hội nghị, nhấn mạnh hoạt động của Caritas, bao gồm việc tập trung vào sức khỏe tâm thần trong các chương trình nhân đạo và thích ứng. Trong cuộc phỏng vấn dưới đây, Das giải thích khủng hoảng khí hậu thử thách khả năng phục hồi của đất nước của ông hàng ngày như thế nào và chấn thương tâm lý đã trở nên cấp bách như thế nào so với sự sống còn về thể chất.

Daud Jibon Das, Giám đốc Điều hành Caritas Bangladesh

Ông Das, vì lý do địa lý, Bangladesh là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu trên thế giới. Việc này buộc người dân phải di dời và xây dựng lại nhà cửa tới 40 lần trong đời. Caritas Bangladesh đang nỗ lực để tăng cường khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu như thế nào?

Hàng năm, các khu vực ven biển của Bangladesh đều hứng chịu lốc xoáy và lũ lụt. Để hình dung rõ hơn về tác động này, tôi thường nhớ lại những gì đã xảy ra vào năm 1975, khi hơn nửa triệu người thiệt mạng chỉ trong một đêm ở các vùng ven biển Bangladesh. Khi những thảm họa này xảy ra, người dân mất nhà cửa, mùa màng, gia súc và đôi khi cả những người thân yêu của họ. Tác động tâm lý là rất lớn. Nhiều người bị tổn thương và mất hy vọng. Sức khỏe là chìa khóa để phục hồi; nếu không có sự chăm sóc y tế và hỗ trợ tinh thần, người dân không thể xây dựng lại cuộc sống. Tuy nhiên, về mặt thực tế, Caritas đã xây dựng hơn 5.000 nhà tạm trú tránh lũ, chỉ đứng sau chính phủ. Chúng được sử dụng làm trường học trong thời gian bình thường và làm nơi trú ẩn an toàn trong thảm họa. Chúng tôi cũng đã phát triển các hệ thống cảnh báo sớm và cung cấp đào tạo về sơ cứu và y tế cộng đồng. Khi mọi người khỏe mạnh và được hỗ trợ, họ có thể lấy lại sự tự tin và giảm bớt tình trạng dễ bị tổn thương.

Nơi tạm trú của Caritas Bangladesh ©Ismail Ferdous – CRS

Đối với một người trụ cột gia đình, mất tất cả có ý nghĩa gì? Tác động ra sao đến sức khỏe tâm thần?

Nghèo đói làm cho mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Khi người dân mất kế sinh nhai, họ cũng mất đi sự tự tin và ý nghĩa cuộc sống. Bên cạnh hoạt động ứng phó khẩn cấp, Caritas Bangladesh còn điều hành một chương trình tài chính vi mô giúp đỡ gần nửa triệu người. Chúng tôi cung cấp các khoản vay nhỏ không cần tài sản thế chấp để các gia đình có thể khởi nghiệp kinh doanh nhỏ hoặc chăn nuôi. Khi mọi người có thể kiếm sống trở lại, căng thẳng và chấn thương tâm lý của họ sẽ giảm bớt. Sự ổn định kinh tế giúp ổn định tinh thần.

Phụ nữ và trẻ em là những đối tượng bị ảnh hưởng đặc biệt. Vậy làm gì để bảo vệ họ?

Sau mỗi thảm họa, phụ nữ và trẻ em là những người dễ bị tổn thương nhất. Caritas điều hành các dự án sức khỏe bà mẹ và trẻ em (RCHDP), cử các nhân viên y tế được đào tạo đến tận nhà ở những khu vực dễ bị lũ lụt và bị ảnh hưởng bởi xâm nhập mặn. Họ cung cấp dịch vụ chăm sóc y tế, tư vấn dinh dưỡng và hỗ trợ tâm lý xã hội. Phục hồi không chỉ là về y tế — mà là giúp các gia đình cảm thấy an toàn trở lại.

Bất chấp những khó khăn nội bộ, Bangladesh vẫn tiếp nhận hơn một triệu người di cư Rohingya. Sức khỏe tâm thần thường là khía cạnh ít được biết đến nhất của cuộc khủng hoảng. Caritas đang giải quyết vấn đề này như thế nào?

Sức khỏe tâm thần là một thách thức vô cùng to lớn. Sau mỗi cơn bão hoặc lũ lụt, người dân lại sống trong nỗi sợ hãi về cơn bão tiếp theo. Trong số một triệu người tị nạn Rohingya ở Bangladesh, chấn thương tâm lý rất nghiêm trọng; nhiều người đã mất tất cả và sống trong nỗi lo lắng thường trực. Tại các trại tị nạn Rohingya, hàng ngàn bà mẹ mất ngủ, không biết tương lai con cái mình sẽ ra sao. Caritas hiện đang tích hợp hỗ trợ tâm lý và tâm lý xã hội vào tất cả các chương trình nhân đạo của mình. Chúng tôi đào tạo các đội ngũ địa phương để xác định chấn thương tâm lý và cung cấp tư vấn. Chữa lành tâm trí cũng quan trọng như xây dựng lại nhà cửa. Nếu không có nó, người dân không thể tiến về phía trước.

Bài viết của Susan Dabbous, Biên tập viên và Truyền thông của Caritas Quốc tế

Chuyển ngữ: PTT – Caritas Việt Nam

Nguồn: Caritas Quốc Tế